आहारोsपि न रोचेत किमुतान्या विभूतयः ||
अर्थ
जर आपल्या डोक्यावर [अगदी अटळ असलेला] मृत्यू माणसाला दिसेल [त्या
गोष्टीच भान राहील] तर माणसाला जेवण सुद्धा गोड लागणार नाही. दुसऱ्या
श्रीमंतीच्या वस्तूंची काय कथा? [आपोआप वैराग्य येईल ]
ह्या संस्कृत सुभाषितांचा अर्थ सौ. मंगला केळकर यांनी समजावून सांगितला आहे.
भाषासु मुख्या मधुरा दिव्या गीर्वाण भारती।
तस्यां हि काव्यं मधुरं तस्मादपि सुभाषितम्॥
तस्यां हि काव्यं मधुरं तस्मादपि सुभाषितम्॥
Tuesday, August 12, 2014
१३३८. स्वमस्तकसमारूढं मृत्युं पश्येज्जनो यदि |
Monday, August 11, 2014
१३३७. क्रतौ विवाहे व्यसने रिपुक्षये यशस्करे कर्मणि मित्रसंग्रहे |
प्रियासु नारीष्वधनेषु बन्धुषु धनव्ययस्तेषु न गण्यते बुधैः ||
अर्थ
यज्ञ [धर्मकृत्य]; लग्न; संकट; शत्रूवर मात; कीर्तिदायक काम; मित्रासाठी; जवळच्या [नातेवाईक] स्त्री साठी आणि गरीब बांधवासाठी [जास्त] खर्च झाला तरी सूज्ञ माणसांना त्याच काही वाटत नाही. [तो अनाठायी वाटत नाही; सत्कारणी लागला असं वाटत.]
अर्थ
यज्ञ [धर्मकृत्य]; लग्न; संकट; शत्रूवर मात; कीर्तिदायक काम; मित्रासाठी; जवळच्या [नातेवाईक] स्त्री साठी आणि गरीब बांधवासाठी [जास्त] खर्च झाला तरी सूज्ञ माणसांना त्याच काही वाटत नाही. [तो अनाठायी वाटत नाही; सत्कारणी लागला असं वाटत.]
Friday, August 8, 2014
१३३६. स्थान एव नियोज्यन्ते भृत्याश्चाभरणानि च |
न हि चूडामणि: पादे नूपुरं मूर्ध्नि धार्यते ||
अर्थ
दागिने आणि नोकर यांना योग्य स्थानावर राखलं पाहिजे. [फाजील सलगी पण उपयोगाची नाही किंवा अपमानास्पद वागणूक देऊन चालणार नाही.] मस्तक सुशोभित करणार रत्न पायात किंवा पैंजण डोक्यावर ठेवत नाहीत.
अर्थ
दागिने आणि नोकर यांना योग्य स्थानावर राखलं पाहिजे. [फाजील सलगी पण उपयोगाची नाही किंवा अपमानास्पद वागणूक देऊन चालणार नाही.] मस्तक सुशोभित करणार रत्न पायात किंवा पैंजण डोक्यावर ठेवत नाहीत.
१३३५. मलोत्सर्गं गजेन्द्रस्य मूर्ध्नि काकः करोति चेत् |
कुलानुरूपं तत्तस्य यो गजो गज एव सः ||
अर्थ
जर कावळ्याने एखाद्या हत्ती राजाच्या डोक्यावर विष्ठा केली तर ते त्याच्या [नीच] कावळा या जातीला धरूनच आहे. [म्हणून हत्तींच्या महात्म्याला बाधा येत नाही.] हत्ती तो [श्रेष्ठ असा] गजराजच असतो.
अर्थ
जर कावळ्याने एखाद्या हत्ती राजाच्या डोक्यावर विष्ठा केली तर ते त्याच्या [नीच] कावळा या जातीला धरूनच आहे. [म्हणून हत्तींच्या महात्म्याला बाधा येत नाही.] हत्ती तो [श्रेष्ठ असा] गजराजच असतो.
Wednesday, August 6, 2014
१३३४. क्षतात्किल त्रायत इत्युदग्रः क्षत्रस्य शब्दः भुवनेषु रूढः |
राज्येन किं तद्विपरीतवृत्तेः प्राणैरुपक्रोशमलीमसैर्वा || रघुवंश
अर्थ
त्रिभुवनात क्षत्रीयांबद्दल खरोखर "क्षतात् त्रायते" [जखमांपासून - सर्व संकटापासून - रक्षण करणारा] अशी महान कीर्ति पसरलेली आहे. त्याच्या उलट वागून काळजाला बट्टा लागल्यावर मिळालेल्या राज्याचा काय बरे उपयोग? [दिलीप राजा गोमातेच्या रक्षणासाठी स्वतःचे प्राण देण्यास सिद्ध झाला असता वरील संवाद होतो. मला खाऊन तू गाईला सोडून दे असं तो सिंहाला सांगतो.]
अर्थ
त्रिभुवनात क्षत्रीयांबद्दल खरोखर "क्षतात् त्रायते" [जखमांपासून - सर्व संकटापासून - रक्षण करणारा] अशी महान कीर्ति पसरलेली आहे. त्याच्या उलट वागून काळजाला बट्टा लागल्यावर मिळालेल्या राज्याचा काय बरे उपयोग? [दिलीप राजा गोमातेच्या रक्षणासाठी स्वतःचे प्राण देण्यास सिद्ध झाला असता वरील संवाद होतो. मला खाऊन तू गाईला सोडून दे असं तो सिंहाला सांगतो.]
१३३३. मण्डलीकृत्य बर्हाणि कण्ठैर्मधुरगीतिभिः |
कलापिनः प्रनृत्यन्ति काले जीमूतमालिनि ||
अर्थ
ढगांनी [आकाश] झाकोळल्यावर मोर गोड गळ्यानी [गाणी] गाऊन पिसाऱ्याचा गोल [पंखा] करून नाच नाच नाचतात.
अर्थ
ढगांनी [आकाश] झाकोळल्यावर मोर गोड गळ्यानी [गाणी] गाऊन पिसाऱ्याचा गोल [पंखा] करून नाच नाच नाचतात.
Sunday, August 3, 2014
१३३२. भार्यावियोगः स्वजनापवादो ऋणस्य शेषं कृपणस्य सेवा |
दारिद्र्यकाले प्रियदर्शनं च विनाग्निना पञ्च दहन्ति कायम् ||
अर्थ
पत्नीचा वियोग; आपल्याच [जवळच्यानी] दोष देणं; कर्ज फेडायचं असणं; कंजूष माणसाची सेवा [नोकरी] करायला लागणं आणि आवडती लोक [अगदी] गरिबी आली असताना भेटायला येणं, या पाच गोष्टी आग नसून सुद्धा होरपळवतात.
अर्थ
पत्नीचा वियोग; आपल्याच [जवळच्यानी] दोष देणं; कर्ज फेडायचं असणं; कंजूष माणसाची सेवा [नोकरी] करायला लागणं आणि आवडती लोक [अगदी] गरिबी आली असताना भेटायला येणं, या पाच गोष्टी आग नसून सुद्धा होरपळवतात.
१३३१. चन्द्रबिम्बरविबिम्बतारकामण्डलानि घनमेघडम्बरैः |
भक्षितानि जलदोदरेषु तद्रोदनध्वनिरिवैष गर्जितम् ||
अर्थ
सूर्यबिम्ब; चन्द्रबिम्ब आणि सगळे तारे मोठाल्या ढगांनी जणू काही
खाल्ले आहेत. [इतकं आकाश ढगाळलं आहे] आणि त्यांच्या रडण्याचा [आवाज] म्हणजे जणूकाही हे
गडगडणं.
Subscribe to:
Posts (Atom)