१३६३. ज्ञानेन पूंसां सकलार्थसिद्धिर्ज्ञानादृते काचन नार्थसिद्धिः |

ज्ञानस्य मत्वेति गुणान्कदाचिज्ज्ञानं न मुञ्चन्ति महानुभावाः ||

अर्थ

ज्ञानाने माणसांना सर्व पुरुषार्थ साधता येतात. ज्ञानाशिवाय काहीच साध्य होत नाही. असे ज्ञानाचे गुण जाणून थोर लोक ज्ञान [मिळवण्याचा प्रयत्न] कधीही सोडत नाहीत.

१३६२. संग्रामे सुभटेन्द्राणां कवीनां कविमण्डले |

दीप्तिर्वा दीप्तिहानिर्वा मुहूर्तादेव जायते ||

अर्थ

कसलेले योद्धे रणांगणात युद्ध करत असताना किंवा पंडितांच्या सभेत [पराक्रमाचा किंवा प्रतिभेचा] लखलखाट पसरणं नाहीतर एकदम काळोखी येते ती अगदी क्षणात!

१३६१. बहुभिर्बत किं जातैः पुत्रैर्धर्मार्थवर्जितैः |

वरमेकः पथि तरुर्यत्र विश्रमते जनः ||

अर्थ

धर्म; अर्थ [असे पुरुषार्थ] संपादन न करणारी पुष्कळ अपत्ये असून काय हो उपयोग ? एक झाड [लावून अपत्याप्रमाणे वाढवलेलं] बरं! की जिथे माणूस विश्रांती घेतो. [वृक्षसंवर्धन अपत्या इतकं चांगलं आहे.]

१३६०. दुर्मन्त्रिणं कमुपयान्ति न नीतिदोषाः सन्तापयन्ति कमपथ्यभुजं न रोगाः |

कं श्रीर्न दर्पयति कं न निहन्ति मृत्युः कं स्वीकृता न विषया ननु तापयन्ति ||

अर्थ

चुकीचा / वाईट सल्ला देणाऱ्या कुणाला नीतिमत्तेचे दोष चिकटत नाहीत? [बदसल्ला दिल्यावर नाचक्की होतेच] कुपथ्य केल्यावर कोणाचा आजार बळावत नाही? संपत्ती कुणाला माज आणत नाही? मरण कुणाला चुकलय? भौतिक सुखांच्या मागे लागून कोणाला त्रास होत नाही? [या कुपथ्य वगैरे गोष्टी टाळणं चांगलं.श्रीमंतानी गर्विष्ठपणा करू नये. मृत्यु अटळ आहे तरी वाईट कामे करू नये.]

१३५९. न तथा तप्यते विद्धः पुमान्बाणैः सुमर्मगैः |

यथा तुदन्ति मर्मस्था ह्यसतां परुषेषवः || भागवत

अर्थ

दुष्ट लोकांच्या मर्मावर बोट ठेवणाऱ्या वाग्बाणांनी माणसाची जशी तडफड होते, तितकी बाणांनी अगदी मर्मावर जखम झाली तरी [वाग्बाणांएवढी] तडफड होत नाही.

१३५८. अयि बत गुरुगर्वं मा स्म कस्तूरि यासीरखिलपरिमलानांमौलिना सौरभेण |

 गिरिगहनगुहायां लीनमत्यन्तदीनं स्वजनकममुनैव प्राणहीनं करोषि ||

अर्थ

हे कस्तूरी; सर्व सुवासांमध्ये [माझा सुगंध]सर्वश्रेष्ठ आहे असं म्हणून अगदी ताठ्यात राहू नकोस. [सुगंध जरी श्रेष्ठ असला तरी अगदी अंधाऱ्या गुहेत दडून बसणाऱ्या; गरीब बिचाऱ्या स्वतःच्या बापाचे प्राण त्या [सुवासा] पायीच  गमावलेले आहेस.

१३५७. दुरधीता विषं विद्या अजीर्णे भोजनं विषम् |

विषं गोष्ठी दरिद्रस्य विषं व्याधिरवीक्षितः ||

अर्थ

शिक्षण वाईट रीतीने [लक्ष न देता; गर्वाने अभ्यास न करता; वाईट हेतू मनात ठेऊन] घेतल्यास विषाप्रमाणे असते. आधीच अजीर्ण झालं असताना जेवण हे विष होय. घोळक्यात [नुसतं गप्पा] मारत बसणं गरीब माणसाला विषाप्रमाणे आहे. औषध न करता ठेवलेला आजार अगदी धोकादायक आहे.

१३५६. नाविदग्धः प्रियं ब्रूयात्स्फुटवक्ता न वञ्चकः |

निःस्पृहो नाधिकारी स्यान्नाकामी मण्डनप्रियः ||

अर्थ

अपरिपक्व माणूस गोड बोलत नाही. स्पष्टवक्ता लबाड [फसवणारा] नसतो. निरिच्छ माणूस  कुठल्या जबाबदाऱ्या घेत नाही. कामेच्छा नसणारा कधी नटणमुरडणं करत नाही.

१३५५. स्थान एव नियोज्यन्ते भृत्याश्चाभरणानि च |

नहि चूडामणि: पादे नूपुरं  मूर्ध्नि  धार्यते ||

अर्थ

दागिने आणि नोकर यांना योग्य ठिकाणीच ठेवावं. [नोकराशी फ़ार जवळिक करु नये; फ़ार लाड करु नयेत तसंच अपमान पण करु नये.] जसं [डोक्यावर घालण्याचं] चूडामणि [रत्न] पायात घालत नाहीत आणि पैन्जण डोक्यात घालत नाहीत.

१३५४. ॐअक्षसृक्परशुं गदेषुकुलिशं पद्मं धनुष्कुण्डिकां दण्डं शक्तिमसिं च चर्म जलजं घण्टां सुराभाजनम् |

शूलं पाशसुदर्शने च दधतीं हस्तैः प्रसन्नाननां सेवे सैरिभमर्दिनीमिह महालक्ष्मींं सरोजस्थिताम्  ||
अर्थ

मी कमल या आसनावर बसलेल्या; प्रसन्न मुख असणाऱ्या; भगवती महालक्ष्मीचे ध्यान [गुणगान] करतेअशी की  जिच्या हातात जपमाळ; परशू; गदा; बाण; वज्र; कमल; धनुष्य; कुण्डिका; दण्ड; शक्ति; तरवार; ढाल; शंख; घंटा; सुरापात्र; शूल; पाश आणि चक्र आहे.

१३५३. या कुन्देन्दुतुषारहारधवला या शुभ्रवस्त्रावृता या वीणावरदण्डमण्डितकरा या श्वेतपद्मासना |

या ब्रह्माच्युतशंकरप्रभृतिभिर्देवैः सदा वन्दिता सा मां पातु सरस्वती भगवती निःशेषजाड्ड्यापहा ||

 

अर्थ

 

बुद्धीच्या मंदपणाचा संपूर्णपणे नाश करणारी; कुंडाची फुलं; चंद्र आणि तुषाराप्रमाणे शुभ्र दिसणारी; शुभ्र वस्त्रे परिधान करणारी; श्रेष्ठ अशा प्रकारचा वीणेचा दांडा जिच्या हातात आहे अशी; शुभ्र कमलावर बसलेली; ब्रह्मदेव; शंकर आणि श्रीविष्णू जिला नेहमी प्रणाम करतात अशी देवी सरस्वती माझे रक्षण करो.

१३५२. तव करकमलस्थां स्फाटिकीमक्षमालां नखकिरणविभिन्नां दाडिमीबीजबुद्ध्या|

प्रतिकलमनुकर्षन्येन कीरो निषिद्धः स भवतु मम भूत्यै वाणि ते मन्दहासः ||

अर्थ

हे सरस्वती देवी; कमलाप्रमाणे असणाऱ्या [सुंदर] हातातील स्फटिकाची जपमाळ [तुझ्या गुलाबी] नखातून पडलेल्या किरणामुळे [मालेचा मणी] डाळिंबाचा दाणा आहे असं वाटल्याने प्रत्येक क्षणी त्यावर चोच मारणाऱ्या [तुझ्या हातातल्या] पोपटाला तुझ्या ज्या स्मितहास्याने अडवलं ते माझी भरभराट करो. [देवीच्या तांबूस नखावरील किरण जपमालेवर पडल्यामुळे ति डाळिंबाच्या दाण्याप्रमाणे भासली व पोपट टोचू लागला साहजिक देवीला हसू आलं त्यामुळे तिच्या शुभ्र दंतकळ्या मधून परावर्तित झालेले शुभ्र किरण मण्यावर पडले आणि पोपटाला हे स्फटिकाचे मणी आहेत हे समजलं मग तो चोच मारायचं थांबला.]

१३५१. पार्वतीमोषधीमेकामपर्णांं मृगयामहे |

शूली हालाहलं पीत्वा यया मृत्युंजयोऽभवत् ||

अर्थ

आम्ही एका औषधीचा शोध [तिला प्रसन्न करून घेण्याची मनापासून इच्छा करतोय] ती [हिमालय] पर्वतातील [त्याची कन्या] अपर्णा [एका वनस्पतीचे नाव; देवी पार्वती] की जिच्यामुळे शूली [पोट दुखणारा; भगवान शंकर] हालाहल [हे जहाल विष] पिऊन मृत्युंजय झाले.