भाषासु मुख्या मधुरा दिव्या गीर्वाण भारती।
तस्यां हि काव्यं मधुरं तस्मादपि सुभाषितम्॥

Monday, November 15, 2010

२८१. चिन्ता चिता समानाऽस्ति बिन्दुमात्रविशेषतः |

सजीवं दहते चिन्ता निर्जीवं दहते चिता ||

अर्थ

चिन्ता आणि चिता सारखी आहे फरक फक्त अनुस्वाराचा. चिन्ता [काळजी] जिवंत माणसाला जाळते तर चिता जीव निघून गेल्यावर [मृताला] जाळते

२८०. विद्या शस्त्रस्य शास्त्रस्य द्वे विद्ये प्रतिपत्तये |

आद्या हास्याय वृद्धत्वे द्वितीयाऽद्रियते सदा ||

अर्थ

शस्त्रविद्या आणि शास्त्रविद्या [ज्ञान] दोन्ही विद्या कीर्ति मिळवून देणाऱ्या आहेत [परंतु] पहिली म्हातारपणी हास्यास्पद ठरते तर दुसरीचे नेहमी कौतुक होते.

२७९. नाप्राप्यमभिवाञ्छन्ति नष्टं नेच्छन्ति शोचितुम् |

आपत्स्वपि न मुह्यन्ति नराः पण्डितबुद्धयः ||

अर्थ

विद्वान् माणसे न मिळण्याजोग्या [अशक्य] गोष्टीची इच्छा करीत नाहीत, नाश पावलेल्या गोष्टीबद्दल दुःख करीत नाहीत आणि संकटकाळी डगमगत नाहीत.

Tuesday, November 9, 2010

२७८. नष्टं द्रव्यं लभ्यते कष्टसाध्यम् , नष्टा विद्या लभ्यतेऽभ्यासयुक्ता |

नष्टारोग्यं सूपचारैः सुसाध्यम् नष्टा वेला या गता सा गतैव ||

अर्थ

[खूप] कष्ट करून गेलेली संपत्ति मिळवता येते. [विसरल्यामुळे] गेलेली विद्या अभ्यास करून [पुन्हा] मिळवता येते. तब्बेत खराब झाली तर चांगले उपचार करून ति सुधारता येते. पण वेळ [वाया] घालवला तर तो गेला तो गेलाच. [वेळ वाया घालवण टाळावं]

२७७. यत्र विद्ववज्जनो नास्ति श्लाघ्यस्तत्राल्पधीरपि |

निरस्तपादपे देशे एरण्डोऽपि द्रुमायते ||

अर्थ

ज्या ठिकाणी विद्वान लोक नाहीत त्याठिकाणी कमी बुद्धी असणारा माणूस देखील स्तुतीला पात्र ठरतो. जसे [मोठे] वृक्ष नसलेल्या प्रदेशात एरंडसुद्धा वृक्ष म्हणून मिरवतो.

२७६. वाच्यं श्रद्धासमेतस्य पृच्छकस्य विशेषतः |

प्रोक्तं श्रद्धाविहीनाय ह्यरण्यरुदितं भवेत्‌ ||

अर्थ

ज्याचा [आपल्यावर] विश्वास आहे आणि जास्तकरून ज्याने आपल्याला [त्याबद्दल] विचारलेले आहे अशा [माणसालाच उपदेश] सांगावा पण विश्वास नसणाऱ्याला सांगितले तर ते कष्ट व्यर्थ जातील.

२७५. अवज्ञात्रुटितं प्रेम नवीकर्तुं क ईश्वरः |

सन्धिं न यान्ति स्फुटितं लाक्षालेपेन मौक्तिकम् ||

अर्थ

अपमानामुळे तुटलेले प्रेम पुन्हा निर्माण करण्यास कोण बरे समर्थ आहे? [एखाद्याचा अपमान झाल्यावर त्याच्याशी पुन्हा जवळीक होत नाही] जसे फुटलेले मोती लाखेच लेप लावून सांधता येत नाहीत.

२७४. श्व:कार्यमद्य कुर्वीत पूर्वांण्हे चापराण्हिकम् |

न हि प्रतीक्षते मृत्युः कृतमस्य न वा कृतम् ||

अर्थ

उद्या करायचे काम आज करावे आणि दुपारनंतर करायचे काम सकाळीच करावे. कारण ह्या माणसाचे काम झाले आहे किंवा नाही याची मृत्यु वाट पाहत नाही.

२७३. यथा खनन् खनित्रेण नरो वार्यधिगच्छति |

तथा गुरुगतां विद्यां शुश्रूषुरधिगच्छति ||

अर्थ

ज्याप्रमाणे कुदळीने [सतत] खणत राहणाऱ्या मनुष्याला [विहिरीचे] पाणी मिळते, त्याप्रमाणे गुरूंची [निष्ठेने] सेवा करणाऱ्या [व त्यांच्याकडून विद्या मिळवू इच्छिणाऱ्या] विद्यार्थ्याला गुरुकडे असलेली विद्या मिळते.