भाषासु मुख्या मधुरा दिव्या गीर्वाण भारती।
तस्यां हि काव्यं मधुरं तस्मादपि सुभाषितम्॥

Tuesday, August 12, 2014

१३३८. स्वमस्तकसमारूढं मृत्युं पश्येज्जनो यदि |

आहारोsपि न रोचेत किमुतान्या विभूतयः ||

अर्थ

जर आपल्या डोक्यावर [अगदी अटळ असलेला] मृत्यू माणसाला दिसेल [त्या गोष्टीच भान राहील] तर माणसाला जेवण सुद्धा गोड लागणार नाही. दुसऱ्या श्रीमंतीच्या वस्तूंची काय कथा? [आपोआप वैराग्य येईल ]

Monday, August 11, 2014

१३३७. क्रतौ विवाहे व्यसने रिपुक्षये यशस्करे कर्मणि मित्रसंग्रहे |

प्रियासु नारीष्वधनेषु बन्धुषु धनव्ययस्तेषु  न गण्यते बुधैः ||

अर्थ

यज्ञ [धर्मकृत्य]; लग्न; संकट; शत्रूवर मात; कीर्तिदायक काम; मित्रासाठी; जवळच्या [नातेवाईक] स्त्री साठी आणि गरीब बांधवासाठी [जास्त] खर्च झाला तरी सूज्ञ माणसांना त्याच काही वाटत नाही. [तो अनाठायी वाटत नाही; सत्कारणी लागला असं वाटत.]

Friday, August 8, 2014

१३३६. स्थान एव नियोज्यन्ते भृत्याश्चाभरणानि च |

न हि चूडामणि: पादे  नूपुरं मूर्ध्नि धार्यते ||

अर्थ

दागिने आणि नोकर यांना योग्य स्थानावर राखलं पाहिजे. [फाजील सलगी पण उपयोगाची नाही किंवा अपमानास्पद वागणूक देऊन चालणार नाही.] मस्तक सुशोभित करणार रत्न  पायात किंवा पैंजण डोक्यावर ठेवत नाहीत.

१३३५. मलोत्सर्गं गजेन्द्रस्य मूर्ध्नि काकः करोति चेत् |

कुलानुरूपं तत्तस्य यो गजो गज एव सः ||

अर्थ

जर कावळ्याने एखाद्या हत्ती राजाच्या डोक्यावर विष्ठा केली तर ते त्याच्या [नीच] कावळा या जातीला धरूनच आहे. [म्हणून हत्तींच्या महात्म्याला बाधा येत नाही.] हत्ती तो [श्रेष्ठ असा]  गजराजच असतो.

Wednesday, August 6, 2014

१३३४. क्षतात्किल त्रायत इत्युदग्रः क्षत्रस्य शब्दः भुवनेषु रूढः |

राज्येन किं तद्विपरीतवृत्तेः प्राणैरुपक्रोशमलीमसैर्वा || रघुवंश

अर्थ

त्रिभुवनात क्षत्रीयांबद्दल  खरोखर "क्षतात् त्रायते" [जखमांपासून - सर्व संकटापासून - रक्षण करणारा] अशी महान कीर्ति पसरलेली आहे. त्याच्या उलट वागून काळजाला बट्टा लागल्यावर मिळालेल्या राज्याचा काय बरे उपयोग? [दिलीप राजा गोमातेच्या रक्षणासाठी स्वतःचे प्राण देण्यास सिद्ध झाला असता वरील संवाद होतो. मला खाऊन तू गाईला सोडून दे असं तो सिंहाला सांगतो.]

१३३३. मण्डलीकृत्य बर्हाणि कण्ठैर्मधुरगीतिभिः |

कलापिनः  प्रनृत्यन्ति काले जीमूतमालिनि ||

अर्थ

ढगांनी [आकाश] झाकोळल्यावर मोर गोड गळ्यानी [गाणी] गाऊन पिसाऱ्याचा गोल [पंखा] करून नाच नाच नाचतात.

Sunday, August 3, 2014

१३३२. भार्यावियोगः स्वजनापवादो ऋणस्य शेषं कृपणस्य सेवा |

दारिद्र्यकाले प्रियदर्शनं च विनाग्निना पञ्च दहन्ति कायम् ||

अर्थ

पत्नीचा वियोग; आपल्याच [जवळच्यानी] दोष देणं; कर्ज फेडायचं असणं; कंजूष माणसाची सेवा [नोकरी] करायला लागणं आणि आवडती लोक [अगदी] गरिबी आली असताना भेटायला येणं, या पाच गोष्टी आग नसून सुद्धा होरपळवतात.

१३३१. चन्द्रबिम्बरविबिम्बतारकामण्डलानि घनमेघडम्बरैः |

भक्षितानि जलदोदरेषु तद्रोदनध्वनिरिवैष गर्जितम् ||
 
अर्थ
 
सूर्यबिम्ब; चन्द्रबिम्ब आणि सगळे तारे मोठाल्या ढगांनी जणू काही खाल्ले आहेत. [इतकं आकाश ढगाळलं आहे] आणि त्यांच्या रडण्याचा [आवाज] म्हणजे जणूकाही हे गडगडणं.