भाषासु मुख्या मधुरा दिव्या गीर्वाण भारती।
तस्यां हि काव्यं मधुरं तस्मादपि सुभाषितम्॥

Friday, October 17, 2025

१४३०. भुक्त्वा तृणानि शुष्कानि, पीत्वा तोयं जलाशयात् |

दुग्धं यच्छन्ति लोकेभ्य:, धेनवो लोकमातर: ||


आज गोवत्सद्वादशी म्हणजे वसुबारस.

म्हणून गायींचे महत्त्व विशद करणारा हा संस्कृत श्लोक.


अर्थ:

वाळलेले गवत खाऊन, जलाशयाचे पाणी पिऊन गायी लोकांना दूध देतात. गायी जगाच्या माताच होय.


हिंदी:

सूखी घास खाकर और जलाशय का पानी पीकर गायें लोगों को दूध देती हैं। गायें वास्तव में संसार की माताएँ ही हैं।


English Translation:

Having consumed (eaten) dry grass and drunk water from lakes, cows give milk. They are (indeed) mothers of the world.

Thursday, October 16, 2025

१४२९. नानाशास्त्रविदो लोका नानादैवतपूजका:।

आत्मज्ञानं विना पार्थ सर्वकर्म निरर्थकम्॥


अर्थ :

माणसं वेगवेगळ्या विद्यांमध्ये कौशल्य मिळवतात, निरनिराळ्या देवतांची पूजा करतात. (पण) , हे अर्जुना,  आत्मज्ञाना शिवाय या कुठल्याही गोष्टीचा (मोक्षप्राप्ती साठी) उपयोग नाही.


हिंदी अनुवाद : 

"मनुष्य विभिन्न विद्याओं में निपुणता प्राप्त करता है और अलग-अलग देवताओं की पूजा करता है, परंतु हे अर्जुन, आत्मज्ञान के बिना इन में से किसी का भी (मोक्ष प्राप्ति के लिए) कोई उपयोग नहीं है।"


English translation:
"People attain mastery in different sciences and worship various deities, but O Arjuna, without self-knowledge, none of these lead to Moksha [Liberation]."

Friday, October 10, 2025

१४२८. पृथिव्यां यानि तीर्थानि स्नानदानेषु यत्फलम्।

 तत्फलं कोटिगुणितं ब्रह्मज्ञानसमं हि न ॥


अर्थ :

पृथ्वी वर जेवढी म्हणून तीर्थक्षेत्र आहेत, त्यात स्नान करून व भरपूर दाने दिल्याने जे पुण्य लाभते, त्याच्या कोटी पट केली तरी ते ब्रह्मज्ञानाची बरोबरी करू शकणार नाही.


हिंदी :

पृथ्वी पर जितने भी तीर्थस्थल हैं, उनमें स्नान करके और भरपूर दान देने से जो पुण्य मिलता है, उसके करोड़ गुना करने पर भी वह ब्रह्मज्ञान की बराबरी नहीं कर सकता।


English:

All the pilgrimages that exist on Earth, even if one bathes in them and gives abundant charity to gain merit, multiplying that merit by millions would still not equal the value of Brahma-jnana (spiritual knowledge of the Absolute).

Thursday, October 2, 2025

१४२७. अष्टादश पुराणेषु व्यासस्य वचनद्वयम्।

परोपकारः पुण्याय पापाय परपीडनम्।।


अर्थ : 

अठरा पुराणांमध्ये महर्षी व्यासांनी दोनच गोष्टी सांगितल्या आहेत. इतरांसाठी चांगले काम करणे हे पुण्य आहे आणि इतरांना दुःख देणे हे पाप आहे.


हिन्दी :

महर्षि व्यास ने अठारह पुराणों में केवल दो बातें बताई हैं: 

दूसरों का भला करना पुण्य है।

दूसरों को दुख देना पाप है। 


English Translation

In the eighteen Puranas, Maharishi Vyasa has stated only two things: 

Doing good to others is merit.

Hurting others is a sin.

Monday, September 22, 2025

१४२६. नाहं वसामि वैकुंठे योगिनां हृदये रवौ।

 मद्भक्ता यत्र गायन्ति तत्र तिष्ठामि नारद ॥


अर्थ : परमेश्वराने भक्तीचा महिमा सांगितला आहे.

(श्रीकृष्ण म्हणतात) हे नारदा, मी वैकुंठात (देखील) नसतो, योगाचरण करणाऱ्याच्या कडे (सुद्धा) नाही, सूर्यावर नाही,(पण) माझे भक्त जिथे (नाम) गायन करतात तिथे मी उभा राहतो.

अर्थ हिन्दी :

श्रीकृष्ण, नारद मुनि से कहते हैं कि मैं न तो अपने वैकुंठ (निवास स्थान) में रहता हूँ और न ही योगियों के हृदय में रहता हूँ, बल्कि मैं तो वहीं निवास करता हूँ जहाँ मेरे भक्त मेरे नाम का कीर्तन (गायन या गुणगान) करते हैं। 

Meaning in English : 

(Lord Krishna says) "O' Narada, I do not reside in Vaikuntha, nor in the heart of the yogis, nor on the sun, but I stand wherever my devotees sing (my name).

Thursday, September 18, 2025

१४२५. अङ्गेन गात्रं नयनेन वक्त्रं न्यायेन राज्यं लवणेन भोज्यम्।

धर्मेण हीनं खलु जीवितं च न राजते चन्द्रमसा विना निशा ॥

अर्थ :

एखादा अवयव योग्य नसेल, डोळ्यांशिवाय चेहरा,अन्यायाने चालवले जाणारे राज्य,मिठाशिवाय जेवण, अधर्मानी जगणं, चंद्र (आकाशात) नसलेली रात्र या गोष्टी कंटाळवाण्या होतात.

Thursday, September 4, 2025

१४२४. ऐश्वर्यस्य समग्रस्य धर्मस्ययशसः श्रियः |

ज्ञानवैराग्ययोश्चैव षण्णां भग इतीरणा || 


हा विष्णुपुराणात आला आहे.  (विष्णु पुराण ६\५\७४) काही ठिकाणी धर्मस्य ऐवजी वीर्यस्य असा शब्द आहे. 


अर्थ:

संपूर्ण समृद्धता, धर्म , कीर्ती, ज्ञान आणि वैराग्य असणे या सहा गोष्टी एकदम असतात त्याला "भग" असे म्हणतात.

या सर्वांचा स्वामी असल्याने देवाला "भगवान " असे म्हणतात.