भाषासु मुख्या मधुरा दिव्या गीर्वाण भारती।
तस्यां हि काव्यं मधुरं तस्मादपि सुभाषितम्॥

Wednesday, October 29, 2025

१४३३. बद्धो मुक्त इति व्याख्या गुणतो मे न वस्तुतः

 १४३३. बद्धो मुक्त इति व्याख्या गुणतो मे न वस्तुतः। 

गुणस्य मायामूलत्वान्न मे मोक्षो न बन्धनम् ॥


अर्थ:

अद्वैत वेदान्ताचे सर्व तत्वज्ञान या एकाच‌ श्लोकात सांगत आहेत.

(त्रि) गुणांच्या अस्तित्वामुळे आत्म्याचे वर्णन (जन्म मरणाच्या साखळीतून) मुक्त -सुटका झालेला. किंवा बद्ध - अडकलेला असे केले आहे. हे (त्रिकालाबाधित) सत्य नाही. गुण हे मायेची निर्मिती असल्याने खरं तर (आत्म्याला) बन्ध हि नाही आणि मोक्षप्राप्ती सुद्धा नाही.

Hindi:
अद्वैत वेदान्त का सम्पूर्ण तत्वज्ञान इस एक ही श्लोक में बताया गया है।
तीनों गुणों (सत्व, रज, तम) के अस्तित्व के कारण आत्मा का वर्णन कभी मुक्त (जन्म-मरण के बंधन से छूटा हुआ) और कभी बंध (बंधन में पड़ा हुआ) ऐसा किया गया है।
लेकिन यह सत्य नहीं है, क्योंकि गुण माया की उत्पत्ति हैं। इसलिए वास्तव में आत्मा को न तो कोई बंधन है और न ही कोई मोक्ष प्राप्ति।


English:
The entire philosophy of Advaita Vedanta is expressed in this single verse.
Due to the existence of the three qualities (sattva, rajas, and tamas), the Self is described as either liberated (freed from the cycle of birth and death) or bound (caught in it).
However, this is not the ultimate truth, because the qualities themselves are creations of Maya. Hence, in reality, the Self is neither bound nor liberated.

Tuesday, October 21, 2025

१४३२. भाषाभेदाश्च वर्तन्ते ह्यर्थ एको न संशय:।

१४३२. भाषाभेदाश्च वर्तन्ते ह्यर्थ एको न संशय:। 

पात्रभेदे यथा खाद्यं स्वादभेदो न विद्यते ॥


अर्थ:

(अध्यात्मविद्येचा जर संस्कृत भाषेत अभ्यास किंवा उपदेश केला तरच खरं ज्ञान होते असा एक समज होता त्याच खंडन करणारा हा श्लोक आहे)

भाषेमध्ये (मराठी, संस्कृत असा ) फरक असला तरी त्यामधून निष्पन्न होणारा अर्थ एकच आहे यात शंकाच नाही.ज्याप्रमाणे अन्न दोन भांड्यामध्ये ठेवले तरी चवी मध्ये फरक पडत नाही.

Hindi translation:
भले ही भाषा (मराठी या संस्कृत) में अंतर हो, परंतु उनमें से निकलने वाला अर्थ एक ही होता है, इसमें कोई संदेह नहीं है। जैसे भोजन दो अलग-अलग बर्तनों में रखा जाए, तो भी उसके स्वाद में कोई अंतर नहीं पड़ता।

English translation:
Even though the language (Marathi or Sanskrit) may differ, there is no doubt that the meaning conveyed through them remains the same—just as food placed in two different vessels does not differ in taste.

Sunday, October 19, 2025

१४३१. प्रमदा मदिरा लक्ष्मीर्विज्ञेया ‌त्रिविधा सुरा ।

 १४३१. प्रमदा मदिरा लक्ष्मीर्विज्ञेया ‌त्रिविधा सुरा ।

दृष्ट्वैवोन्मादयत्येका पीता चान्यातिसंचयात् ॥


अर्थ: 

स्त्री, दारू आणि संपत्ती या तीन प्रकारच्या दारू आहेत. (पहिली फक्त) पाहूनच चढते, दुसरी प्यायल्यावर चढते आणि (तिसरी) खूप (संपत्ती) खूप साठली तर माज चढतो.


Hindi translation:
"स्त्री, शराब और संपत्ति — ये तीन प्रकार की ‘दारू’ हैं। पहली (स्त्री), तो सिर्फ देखकर ही चढ़ जाती है, दूसरी (शराब) पीने पर चढ़ती है, और तीसरी (संपत्ति) जब बहुत जमा हो जाती है तो घमंड चढ़ जाता है।"


English translation:

"Women, liquor, and wealth — these are three kinds of intoxicants. The first (woman) intoxicates by mere sight, the second (liquor) after drinking, and the third (wealth) when it accumulates excessively, gives rise to arrogance."

Friday, October 17, 2025

१४३०. भुक्त्वा तृणानि शुष्कानि, पीत्वा तोयं जलाशयात् |

दुग्धं यच्छन्ति लोकेभ्य:, धेनवो लोकमातर: ||


आज गोवत्सद्वादशी म्हणजे वसुबारस.

म्हणून गायींचे महत्त्व विशद करणारा हा संस्कृत श्लोक.


अर्थ:

वाळलेले गवत खाऊन, जलाशयाचे पाणी पिऊन गायी लोकांना दूध देतात. गायी जगाच्या माताच होय.


हिंदी:

सूखी घास खाकर और जलाशय का पानी पीकर गायें लोगों को दूध देती हैं। गायें वास्तव में संसार की माताएँ ही हैं।


English Translation:

Having consumed (eaten) dry grass and drunk water from lakes, cows give milk. They are (indeed) mothers of the world.

Thursday, October 16, 2025

१४२९. नानाशास्त्रविदो लोका नानादैवतपूजका:।

आत्मज्ञानं विना पार्थ सर्वकर्म निरर्थकम्॥


अर्थ :

माणसं वेगवेगळ्या विद्यांमध्ये कौशल्य मिळवतात, निरनिराळ्या देवतांची पूजा करतात. (पण) , हे अर्जुना,  आत्मज्ञाना शिवाय या कुठल्याही गोष्टीचा (मोक्षप्राप्ती साठी) उपयोग नाही.


हिंदी अनुवाद : 

"मनुष्य विभिन्न विद्याओं में निपुणता प्राप्त करता है और अलग-अलग देवताओं की पूजा करता है, परंतु हे अर्जुन, आत्मज्ञान के बिना इन में से किसी का भी (मोक्ष प्राप्ति के लिए) कोई उपयोग नहीं है।"


English translation:
"People attain mastery in different sciences and worship various deities, but O Arjuna, without self-knowledge, none of these lead to Moksha [Liberation]."

Friday, October 10, 2025

१४२८. पृथिव्यां यानि तीर्थानि स्नानदानेषु यत्फलम्।

 तत्फलं कोटिगुणितं ब्रह्मज्ञानसमं हि न ॥


अर्थ :

पृथ्वी वर जेवढी म्हणून तीर्थक्षेत्र आहेत, त्यात स्नान करून व भरपूर दाने दिल्याने जे पुण्य लाभते, त्याच्या कोटी पट केली तरी ते ब्रह्मज्ञानाची बरोबरी करू शकणार नाही.


हिंदी :

पृथ्वी पर जितने भी तीर्थस्थल हैं, उनमें स्नान करके और भरपूर दान देने से जो पुण्य मिलता है, उसके करोड़ गुना करने पर भी वह ब्रह्मज्ञान की बराबरी नहीं कर सकता।


English:

All the pilgrimages that exist on Earth, even if one bathes in them and gives abundant charity to gain merit, multiplying that merit by millions would still not equal the value of Brahma-jnana (spiritual knowledge of the Absolute).

Thursday, October 2, 2025

१४२७. अष्टादश पुराणेषु व्यासस्य वचनद्वयम्।

परोपकारः पुण्याय पापाय परपीडनम्।।


अर्थ : 

अठरा पुराणांमध्ये महर्षी व्यासांनी दोनच गोष्टी सांगितल्या आहेत. इतरांसाठी चांगले काम करणे हे पुण्य आहे आणि इतरांना दुःख देणे हे पाप आहे.


हिन्दी :

महर्षि व्यास ने अठारह पुराणों में केवल दो बातें बताई हैं: 

दूसरों का भला करना पुण्य है।

दूसरों को दुख देना पाप है। 


English Translation

In the eighteen Puranas, Maharishi Vyasa has stated only two things: 

Doing good to others is merit.

Hurting others is a sin.