भाषासु मुख्या मधुरा दिव्या गीर्वाण भारती।
तस्यां हि काव्यं मधुरं तस्मादपि सुभाषितम्॥

Saturday, January 31, 2015

१३८४. भारोऽविवेकिनः शास्त्रं भारो ज्ञानं च रागिणः |

अशान्तस्य मनो भारः भारोऽनात्मविदो वपुः || योगवासिष्ठ
अर्थ

विचार; मनन केलं नाही तर शिक्षण हे फक्त ओझं बनत. [पोपटपंची] आसक्ती [सुटत नसेल] तर  [तत्व] ज्ञान  हे ओझं ठरत. मन हे अस्वस्थ [चंचल] माणसाला त्रासदायक असत. आत्मज्ञान झालं नाही तर आपला देह भारभूत आहे.

Wednesday, January 28, 2015

१३८३. हालाहलं नैव विषं विषं रमा जनाः परं व्यत्ययमत्र मन्वते |

निपीय जागर्ति सुखेन तं शिवः स्पृशन्निमां मुह्यति निद्रया हरिः ||

अर्थ 

[खरं तर समुद्रमंथनात निघालेलं जहाल विष] हालाहल हे काही विष नव्हेच. [त्यातून आलेली देवी] लक्ष्मी हेच विष आहे. पण लोकांना मात्र उलटच वाटत. [कारण असं पहा की] ते [विष] पिऊन [अगदी शरीरात ठेऊन सुद्धा भगवान ] शंकर मजेत जागृत राहतो आणि विष्णुला मात्र तिला नुसता स्पर्श केल्यावर झोप घेरून टाकते. [अगदी सापावर सुद्धा झोपतोय.]

Tuesday, January 27, 2015

१३८२. वासश्चर्म विभूषणं शवशिरो भस्माङ्गलेपः सदा ह्येको गौः स च लाङ्गलाद्यकुशलः सम्पत्तिरेतादृशी |

इत्यालोच्य विमुच्य शङ्करमगाद्रत्नाकरं जाह्नवी कष्टं निर्धनिकस्य जीवितमहो दारैरपि त्यज्यते ||

अर्थ

कपडा म्हणजे काय तर कातडं! दागिना म्हणजे प्रेताची कवटी; अंगाला तर कायम भस्म फासलेलं; जवळ एकच बैल आणि त्याला [जमीन] नांगरायला वगैरे काहीच येत नाही, एवढीच काय ती मालमत्ता. असं सगळ बघून शंकराला सोडून दिऊन गंगा [रत्नांची खाण असणाऱ्या] समुद्राकडे की हो निघून गेली! दरिद्र्याच जगणंच कठीण! अहो बायको सुद्धा टाकून देते.

१३८१. रहस्यभेदो याञ्चा च निष्ठूर्यं चलचित्तता |

क्रोधो निःसत्यता द्यूतमेतन्मित्रस्य दूषणम् ||

अर्थ

गौप्यस्फोट करणं; मागणे; ताठपणा; मनाची चंचलता; रागीटपणा; दारू पिणे आणि खोटं बोलणे ही मित्र वाईट असल्याची लक्षण आहेंत.

Wednesday, January 21, 2015

१३८०. सिंहो व्याकरणस्य कर्तुरहरत्प्राणान्प्रियापाणिनेर्मीमांसाकृतमुन्ममाथ सहसा हस्ती मुनिं जैमिनिम् |

छन्दोज्ञाननिधिं जघान मकरो वेलातटे पिङ्गलमज्ञानावृतचेतसामतिरुषां कोऽर्थस्तिरश्चां गुणैः ||
 
अर्थ 
 
व्याकरणाची रचना करणाऱ्या [एवढ्या थोर बुद्धिमान ] पाणिनीचे प्रिय असे प्राण सिंहाने घेतले. मीमांसा शास्त्र समजावून सांगणाऱ्या जैमिनीला हत्तींनी ठार केलं. वेदांच संपूर्ण ज्ञान असणाऱ्या पिंगल  ऋषींना नदीकाठी मगरींनी गिळलं. [हे एवढे थोर लोक असले तरी] अतिशय तापट आणि अज्ञानी [गुणांची कदर नसणाऱ्या] पशु [आणि पशु तुल्य माणसांपुढे] गुणी लोकांचा काय पाडाव लागणार? [ते त्यांचा नाशच करणार.]

Monday, January 12, 2015

१३७९. आकर्ण्याम्रस्तुतिं जलमभूत्तन्नारिकेलान्तरं प्रायः कण्टकितं तथैव पनसं जातं द्विधोर्वारुकम् |

आस्तेऽधोमुखमेव कादलमलं द्राक्षाफलं क्षुद्रतां श्यामत्वं बत जाम्बवं गतमहो मात्सर्यदोषादिह ||

अर्थ

[फळांचा राजा असणाऱ्या आंब्याची स्तुती ऐकून] नारळाच्या पोटात /मनात [पाणी] पाणी  झालं. फणसाच्या अंगावर काटा उभा राहिला. उंब्राच फळ तर फुटलंच.  केळ्यानी तर मान खालीच घातली. द्राक्ष काळपट तर पडलीच आणि लहान झाली जांभूळ [हेव्यानी] जांभळ पडलं.  [हे सगळं  मत्सरानी बरं !]

Friday, January 2, 2015

१३७८. शूरोऽसि कृतविद्योऽसि दर्शनीयोऽसि पुत्रक |

यस्मिन्कुले त्वमुत्पन्नो गजस्तत्र न हन्यते || पंचतंत्र

अर्थ

[दत्तक कोल्हयाच्या पिलाला सिंहीण म्हणते]  तू पराक्रमी आहेस, शिकलेला आहेस, देखणा आहेस; पण बाळा ज्या घराण्यात तुझा जन्म झाला [त्यातले प्राणी] हत्तीला मारू [शकत] नाहीत.