ज्ञानाङ्कुशसमा बुद्धिस्तस्य निश्चलते मन: ||
अर्थ
माजल्यामुळे बेफाम झालेल्या बलदंड हत्ती प्रमाणे मन सगळीकडे [बेफामपणे] धावत सुटते [मग अनर्थ होतील पण] अंकुशाप्रमाणे असणारी ज्ञानयुक्त बुद्धि त्याला [टोचणी लाऊन] अगदी स्थिर करते.[आपल मन ताब्यात ठेवण्यासाठी माहिती -ज्ञान यांचा खूप उपयोग होतो.]
ह्या संस्कृत सुभाषितांचा अर्थ सौ. मंगला केळकर यांनी समजावून सांगितला आहे.
भाषासु मुख्या मधुरा दिव्या गीर्वाण भारती।
तस्यां हि काव्यं मधुरं तस्मादपि सुभाषितम्॥
तस्यां हि काव्यं मधुरं तस्मादपि सुभाषितम्॥
Sunday, September 30, 2012
८०१. मनो धावति सर्वत्र मदोन्मत्तगजेन्द्रवत् |
८००. गुणेषु क्रियतां यत्न: किमाटोपै: प्रयोजनम् |
विक्रीयन्ते न घण्टाभिर्गावो क्षीरविवर्जिता: ||
अर्थ
गुण [अंगी बाणवण्याचा] प्रयत्न करावा, बडेजावाचा काय बरं उपयोग? जर गाई दूध देत नसतील तर [त्यांच्या गळ्यात बांधलेल्या] घंटांमुळे त्या विकल्या जात नाहीत.
अर्थ
गुण [अंगी बाणवण्याचा] प्रयत्न करावा, बडेजावाचा काय बरं उपयोग? जर गाई दूध देत नसतील तर [त्यांच्या गळ्यात बांधलेल्या] घंटांमुळे त्या विकल्या जात नाहीत.
७९९. लाङ्गूलचालनमधश्चरणावपातं भूमौ निपत्य चरणोदरदर्शनं च |
श्वा पिण्डदस्य कुरुते गजपुङ्गवस्तु धीरं विलोकयति चाटुशतैश्च भुङ्क्ते || नीतिशतक ; भर्तृहरी
अर्थ
कुत्रा [जेऊ घालतो म्हणून; जेवण मिळवण्यासाठी] मालाकापुढे शेपूट हलवत राहतो. [त्याच्या] पायाशी लोळण घेतो; जमिनीवर लोळून पोट, पय दाखवतो. [अशी लाचारी करतो.] पण श्रेष्ठ असा गजराज मात्र सावकाश नजर फेकतो आणि शेकडो वेळा चुचकारल्यावरच [दिलेलं अन्न] खातो.
अर्थ
कुत्रा [जेऊ घालतो म्हणून; जेवण मिळवण्यासाठी] मालाकापुढे शेपूट हलवत राहतो. [त्याच्या] पायाशी लोळण घेतो; जमिनीवर लोळून पोट, पय दाखवतो. [अशी लाचारी करतो.] पण श्रेष्ठ असा गजराज मात्र सावकाश नजर फेकतो आणि शेकडो वेळा चुचकारल्यावरच [दिलेलं अन्न] खातो.
७९८. कुर्वन्परहितं गूढश्चोरवत्सुजनो भवेत् |
तदुत्थां कीर्तिमाकर्ण्य जिह्रीयाञ्जनसंसदि ||
अर्थ
सज्जन माणूस दुसऱ्याचं कल्याण करत असताना चोराप्रमाणे लपून ते करतो आणि त्याची पसरलेली कीर्ति लोकांच्या समुदायात ऐकून मात्र त्याला संकोच वाटतो. [आपली टिमकी वाजवत हिंडणाऱ्यांच्या बरोबर उलट त्याच वागणं आहे.]
अर्थ
सज्जन माणूस दुसऱ्याचं कल्याण करत असताना चोराप्रमाणे लपून ते करतो आणि त्याची पसरलेली कीर्ति लोकांच्या समुदायात ऐकून मात्र त्याला संकोच वाटतो. [आपली टिमकी वाजवत हिंडणाऱ्यांच्या बरोबर उलट त्याच वागणं आहे.]
७९७. स्वच्छन्दं दलदरविन्द ते मरन्दं विन्दन्तो विदधतु गुञ्जितं मिलिन्दा: |
आमोदानथ हरिदन्तराणि नेतुं नैवान्यो जगति समीरणात्प्रवीण: ||
अर्थ
हे उमलणाऱ्या कमळा; तुझ्यामधील मध हवा तितका [पिऊन] घेणारे भुंगे [खुशीतून] गुणगुण करतील, [पण तुझ्याकडील विपुल] सुगंध सर्वं दिशांना टोकापर्यंत पोचवण्याच्या बाबतीत मात्र वाऱ्या शिवाय दुसरा कोणीही [त्या कामात] पटाईत नाही. [एखाद्याकडील वस्तूंचा; गुणांचा उपभोग घेणारे असतात, ते मजा तेवढी करतात काहीजण त्यांचा उपभोग सुद्धा न घेता भरपूर कौतुक आणि ते सगळीकडे जाऊन करतात.]
अर्थ
हे उमलणाऱ्या कमळा; तुझ्यामधील मध हवा तितका [पिऊन] घेणारे भुंगे [खुशीतून] गुणगुण करतील, [पण तुझ्याकडील विपुल] सुगंध सर्वं दिशांना टोकापर्यंत पोचवण्याच्या बाबतीत मात्र वाऱ्या शिवाय दुसरा कोणीही [त्या कामात] पटाईत नाही. [एखाद्याकडील वस्तूंचा; गुणांचा उपभोग घेणारे असतात, ते मजा तेवढी करतात काहीजण त्यांचा उपभोग सुद्धा न घेता भरपूर कौतुक आणि ते सगळीकडे जाऊन करतात.]
७९६. किं वाच्यं सूर्यशशिनोर्दारिद्य्रं महतां पुर: |
दिनरात्रिविभागेन परिधत्तो यदम्बरम् ||
अर्थ
थोरामोठ्यांच्या पुढे सूर्य आणि चन्द्र यांच्या दारिद्र्याचे काय वर्णन करणार? अहो ते अम्बर सुद्धा [आकाश आणि वस्त्र ] एकजण दिवसा आणि रात्री असं वाटून घेतात [अम्बर सुद्धा यांच्या कडे फारस नाहीये म्हणून सूर्य दिवसा आणि चन्द्र रात्री असं वाटून वापरतात.]
अर्थ
थोरामोठ्यांच्या पुढे सूर्य आणि चन्द्र यांच्या दारिद्र्याचे काय वर्णन करणार? अहो ते अम्बर सुद्धा [आकाश आणि वस्त्र ] एकजण दिवसा आणि रात्री असं वाटून घेतात [अम्बर सुद्धा यांच्या कडे फारस नाहीये म्हणून सूर्य दिवसा आणि चन्द्र रात्री असं वाटून वापरतात.]
Monday, September 24, 2012
७९५. को हि तुलामधिरोहति शुचिना दुग्धेन सहजमधुरेण |
तप्तं विकृतं मथितं तथापि यत्स्नेहमुद्गिरति ||
अर्थ
नैसर्गिकपणे गोडवा असणाऱ्या शुद्ध दुधाची कोण बरे बरोबरी करू शकेल? [असं पहा की] ते तापवल; त्याला बिघडवण्याचा [प्रयत्न केला; पक्षी विरजलं]; घुसळलं [काहीही छळ केला] तरी ते स्नेहच [स्निग्धता - लोणी; तूप; प्रेम] देत [ दुधाच; दही; ताक; काहीही केलं जरी नासवल तरी त्यात " स्नेह" असतोच.]
अर्थ
नैसर्गिकपणे गोडवा असणाऱ्या शुद्ध दुधाची कोण बरे बरोबरी करू शकेल? [असं पहा की] ते तापवल; त्याला बिघडवण्याचा [प्रयत्न केला; पक्षी विरजलं]; घुसळलं [काहीही छळ केला] तरी ते स्नेहच [स्निग्धता - लोणी; तूप; प्रेम] देत [ दुधाच; दही; ताक; काहीही केलं जरी नासवल तरी त्यात " स्नेह" असतोच.]
७९४. सर्वेऽपि नग्ना भुवनं विशन्ति चिन्तासु मग्ना इह सञ्चरन्ति |
नग्ना इतो हन्त कुतोऽपि यान्ति नातोऽधिकं तत्वविदो विदन्ति ||
अर्थ
तत्वज्ञानी लोकांना सर्वं श्रेष्ठ गोष्ट समजते ती ही की; या जगात प्रवेश करताना सर्वं जण नग्न असतात [बरोबर काही आणता येत नाही; आयुष्यभर कसल्या ना कसल्या] चिंतेमध्ये बुडून जातात; आणि अरेरे! [एक दिवस] जाताना जिथे जातात तिथे नागडेच [बरोबर काही घेऊन जाता येत नाही] निघून जातात. यापेक्षा जास्त काही त्यांना माहित नसतं. [ खरं हीच गोष्ट सर्वात महत्वाची आहे. कितीही चांगली किंवा वाईट कृत्य करून अगदी रगड पैसा मिळवला तरी सगळं इथच सोडून, तत्वज्ञानी लोकांच्या भाषेत "नग्न" च जायचयं मग दुष्कृत्य कशाला करायची? सरळ मार्गाने जागून जेवढ जमेल तेवढ सुखं घ्याव.]
अर्थ
तत्वज्ञानी लोकांना सर्वं श्रेष्ठ गोष्ट समजते ती ही की; या जगात प्रवेश करताना सर्वं जण नग्न असतात [बरोबर काही आणता येत नाही; आयुष्यभर कसल्या ना कसल्या] चिंतेमध्ये बुडून जातात; आणि अरेरे! [एक दिवस] जाताना जिथे जातात तिथे नागडेच [बरोबर काही घेऊन जाता येत नाही] निघून जातात. यापेक्षा जास्त काही त्यांना माहित नसतं. [ खरं हीच गोष्ट सर्वात महत्वाची आहे. कितीही चांगली किंवा वाईट कृत्य करून अगदी रगड पैसा मिळवला तरी सगळं इथच सोडून, तत्वज्ञानी लोकांच्या भाषेत "नग्न" च जायचयं मग दुष्कृत्य कशाला करायची? सरळ मार्गाने जागून जेवढ जमेल तेवढ सुखं घ्याव.]
Friday, September 21, 2012
७९३. अस्यां सखे बधिरलोकनिवासभूमौ किं कूजितेन खलु कोकिल! कोमलेन |
एते हि दैवहतकस्तदभिन्नवर्णं त्वां काकमेव कलयन्ति कलानभिज्ञा: ||
अर्थ
अरे मित्रा कोकिळा, या बहिऱ्यांच्या वस्तीमध्ये; खरंतर तुझ्या कोमल कूजनाचा काय बर उपयोग? कलांची जराही ओळख यांना नसल्यामुळे [आणि श्रवणशक्तीच्या अभावामुळे] हे दुर्दैवी लोक त्याच [काळ्या] रंगाचा तू असल्यामुळे कावळा आहेस असंच समजतील. [ कोकिलान्योक्ती - कोकीळ = कुठल्या तरी कलेमध्ये निष्णात; बहिरा ॥ श्रोतृवृंद= अरसिक ]
अर्थ
अरे मित्रा कोकिळा, या बहिऱ्यांच्या वस्तीमध्ये; खरंतर तुझ्या कोमल कूजनाचा काय बर उपयोग? कलांची जराही ओळख यांना नसल्यामुळे [आणि श्रवणशक्तीच्या अभावामुळे] हे दुर्दैवी लोक त्याच [काळ्या] रंगाचा तू असल्यामुळे कावळा आहेस असंच समजतील. [ कोकिलान्योक्ती - कोकीळ = कुठल्या तरी कलेमध्ये निष्णात; बहिरा ॥ श्रोतृवृंद= अरसिक ]
७९२. जेतुं यस्त्रिपुरं हरेण हरिणा व्याजाद्बलिं बध्नता स्रष्टुं वारिभवोद्भवेन भुवनं शेषेण धर्तुं धराम् |
पार्वत्या महिषासुरप्रमथने सिद्धाधिपै: सिद्धये ध्यात: पञ्चशरेण विश्वजितये पायात्स नागानन: ||
अर्थ
ज्याचे भगवान शंकराने त्रिपुरासुराचा वध करण्याच्या वेळी; भगवान विष्णुनी फसवून बळीला बांधताना; जगाची निर्मिती करण्याच्या वेळी ब्रह्मदेवाने; शेषनागाने पृथ्वीमंडल उचलताना; महिषासुराचा वध करण्याच्या वेळी पार्वतीने; सिद्धी प्राप्त करून घेण्यासाठी सिद्ध प्रकारच्या देवानी; विश्वविजय करायला निघालेल्या मदनाने मनात [यश मिळवण्यासाठी; सर्वं प्रथम] ध्यान केले तो गजानन [आपले सर्वांचे] रक्षण करो.
अर्थ
ज्याचे भगवान शंकराने त्रिपुरासुराचा वध करण्याच्या वेळी; भगवान विष्णुनी फसवून बळीला बांधताना; जगाची निर्मिती करण्याच्या वेळी ब्रह्मदेवाने; शेषनागाने पृथ्वीमंडल उचलताना; महिषासुराचा वध करण्याच्या वेळी पार्वतीने; सिद्धी प्राप्त करून घेण्यासाठी सिद्ध प्रकारच्या देवानी; विश्वविजय करायला निघालेल्या मदनाने मनात [यश मिळवण्यासाठी; सर्वं प्रथम] ध्यान केले तो गजानन [आपले सर्वांचे] रक्षण करो.
Thursday, September 20, 2012
७९१. तां पार्वतीत्याभिजनेन नाम्ना बन्धुप्रियां बन्धुजनो जुहाव |
उमेति मात्रा
तपसो निषिद्धा पश्चादुमाख्यां सुमुखी जगाम || कुमारसंभव; कालिदास
अर्थ
नातेवाईकांना जीव लावणाऱ्या; घराण्यात प्रिय; उत्कृष्ट आशा प्रकारच्या 'पार्वती' या नावाने [सगळे] नातेवाईक तिला संबोधित करत. नंतर त्या सुंदरीला तप करण्यास आईने "उ -मा" असा विरोध केल्यानंतर तिला उमा असे नाव प्राप्त झाले [अतिशय नाजूक अशा आपल्या कन्येने असे कठोर तप करू नये अशा इच्छेने मेना उ - मा {अग नको ना} असे म्हणाली मग तेच तिचे नाव झाले.]
अर्थ
नातेवाईकांना जीव लावणाऱ्या; घराण्यात प्रिय; उत्कृष्ट आशा प्रकारच्या 'पार्वती' या नावाने [सगळे] नातेवाईक तिला संबोधित करत. नंतर त्या सुंदरीला तप करण्यास आईने "उ -मा" असा विरोध केल्यानंतर तिला उमा असे नाव प्राप्त झाले [अतिशय नाजूक अशा आपल्या कन्येने असे कठोर तप करू नये अशा इच्छेने मेना उ - मा {अग नको ना} असे म्हणाली मग तेच तिचे नाव झाले.]
Monday, September 17, 2012
७९०. विपदं सहमानस्य धैर्येणैव प्रयोजनम् |
सम्पदं तूपभुञ्जानो गुणग्राममपेक्षते ||
अर्थ
संकटात सापडलेल्या [माणसाला] धीर न सोडणे ह्या एकाच गुणाची [मुख्यतः एकाची] जरुरी असते. तर जो वैभवात असेल त्याने मात्र बरेच गुण [माणसांची पारख; सर्वाना सांभाळून घेणं; गुणग्राहकता इत्यादी] जोपासले पाहिजेत.
अर्थ
संकटात सापडलेल्या [माणसाला] धीर न सोडणे ह्या एकाच गुणाची [मुख्यतः एकाची] जरुरी असते. तर जो वैभवात असेल त्याने मात्र बरेच गुण [माणसांची पारख; सर्वाना सांभाळून घेणं; गुणग्राहकता इत्यादी] जोपासले पाहिजेत.
७८९. भो भो युवानो निजयौवनानि प्राप्तान्यन्तानि कथं मनुध्वम् |
सुदीर्घमप्यत्र दिनं निशान्तं विलोक्य चित्तं कुरुत प्रशान्तम् ||
अर्थ
अरे तरुणांनो; तुम्हाला आपले तारुण्य कायमचे टिकणारे - चिरंतन कसं बरं वाटतं? दिवस कितीही मोठा वाटला तरी रात्र येऊन तो संपतोच. हे नीट पाहून [म्हातारपण येणार हे लक्षात घेऊन] मन [ताळ्यावर ठेवून] अगदी शान्त करा. [चाळे करू नये अस कवीला सुचवायचं आहे.]
अर्थ
अरे तरुणांनो; तुम्हाला आपले तारुण्य कायमचे टिकणारे - चिरंतन कसं बरं वाटतं? दिवस कितीही मोठा वाटला तरी रात्र येऊन तो संपतोच. हे नीट पाहून [म्हातारपण येणार हे लक्षात घेऊन] मन [ताळ्यावर ठेवून] अगदी शान्त करा. [चाळे करू नये अस कवीला सुचवायचं आहे.]
७८८. श्रियः प्रसूते विपदो रुणद्धि यशांसि दुग्धे मलिनं प्रमार्ष्टि |
संस्कारशौचेन परं पुनीते शुद्धा हि बुद्धि: किल कामधेनु: ||
अर्थ
निर्मळ बुद्धि ही खरोखर आपल्याला होईल ती इच्छा पूर्ण करणारी [कामधेनु] आहे. ती संपत्ती मिळवून देते; संकटाना अडवून टाकते; विपुल कीर्ति मिळवून देते; अपकीर्ति नाहीशी करते; मन उन्नत करणाऱ्या उत्तम संस्कारांनी अतिशय पवित्र करते.
अर्थ
निर्मळ बुद्धि ही खरोखर आपल्याला होईल ती इच्छा पूर्ण करणारी [कामधेनु] आहे. ती संपत्ती मिळवून देते; संकटाना अडवून टाकते; विपुल कीर्ति मिळवून देते; अपकीर्ति नाहीशी करते; मन उन्नत करणाऱ्या उत्तम संस्कारांनी अतिशय पवित्र करते.
Saturday, September 15, 2012
७८७. कनकभूषणसंग्रहणोचितो यदि मणिस्त्रपुणि प्रणिधीयते |
न स विरौति न चापि हि शोभते भवति योजयितुर्वचनीयता ||
अर्थ
सोन्याच्या अलंकारात गुंफण्याजोग [तेजस्वी; महागामोलाच] रत्न जर जस्तामध्ये बसवून घेतलं तर ते खराब काही दिसत नाही. पण [एकदम सुंदर पण दिसत नाही] तस ते चांगलं दिसत, पण [त्याच सौंदर्य खुलून न दिसण्याबद्दल [ती वस्तु जस्तामध्ये बनवून घेणाराला] दोष दिला पाहिजे. [आपल्या जवळच्या माणसाबद्दल सुद्धा ज्यात एखाद्याला कौशल्य आहे तेच काम त्याला योजून दिल पाहिजे.]
अर्थ
सोन्याच्या अलंकारात गुंफण्याजोग [तेजस्वी; महागामोलाच] रत्न जर जस्तामध्ये बसवून घेतलं तर ते खराब काही दिसत नाही. पण [एकदम सुंदर पण दिसत नाही] तस ते चांगलं दिसत, पण [त्याच सौंदर्य खुलून न दिसण्याबद्दल [ती वस्तु जस्तामध्ये बनवून घेणाराला] दोष दिला पाहिजे. [आपल्या जवळच्या माणसाबद्दल सुद्धा ज्यात एखाद्याला कौशल्य आहे तेच काम त्याला योजून दिल पाहिजे.]
Thursday, September 13, 2012
७८६. बलिनो बलमाहन्ति भीतिश्चित्ते कृतास्पदा |
रिपोर्बिभ्यत् स्वदौर्बल्यात्सबलं कुरुते रिपुम् ||
अर्थ
मनात घर करून बसलेली भीति [माणूस जरी] ताकदवान [असला तरी] त्याचे बळ ती भीतिच मारून टाकते.[त्याची सगळी ताकद नष्ट होते] आणि तो या स्वतःच्या घाबरटपणा या दुबळेपणामुळे शत्रूला भिऊन; त्याला समर्थ बनवतो.
अर्थ
मनात घर करून बसलेली भीति [माणूस जरी] ताकदवान [असला तरी] त्याचे बळ ती भीतिच मारून टाकते.[त्याची सगळी ताकद नष्ट होते] आणि तो या स्वतःच्या घाबरटपणा या दुबळेपणामुळे शत्रूला भिऊन; त्याला समर्थ बनवतो.
Wednesday, September 12, 2012
७८५. जन्मेदं वन्ध्यतां नीतं भवभोगोपलिप्सया |
काचमूल्येन विक्रीतो हन्त चिन्तामणिर्मया ||
अर्थ
नश्वर भोगांमध्ये रंगून जाऊन मी हे सर्वं आयुष्य वाया घालवले. अरेरे ! [अगदी उत्कृष्ट गोष्टी ज्याच्या मुळे मिळवता येतील अस>] चिंतामणी रत्नासारखं [जीवन कवडीमोलाने] काचेच्या किमतीला फुकून टाकलं [परमेश्वर प्राप्ती करता येण हे ध्येय असेल तर ईशचिंतनाला वेळ दिला पाहिजे.]
अर्थ
नश्वर भोगांमध्ये रंगून जाऊन मी हे सर्वं आयुष्य वाया घालवले. अरेरे ! [अगदी उत्कृष्ट गोष्टी ज्याच्या मुळे मिळवता येतील अस>] चिंतामणी रत्नासारखं [जीवन कवडीमोलाने] काचेच्या किमतीला फुकून टाकलं [परमेश्वर प्राप्ती करता येण हे ध्येय असेल तर ईशचिंतनाला वेळ दिला पाहिजे.]
७८४. तद्वाचि माधुर्यं जाने कोकिल! कृत्रिमम् |
प्रपोषितो यैस्तानेव जातपक्षो जहासि यत् ||
अर्थ
अरे कोकिळा! तुझ्या वाणीतली ही गोडी नकली आहे हे [मला पक्कं] ठाऊक आहे. कारण ज्यानी तुझं पालनपोषण केलं त्यांना पंख फुटल्या [फुटल्या लगेच] तू सोडून जातोस! [ कोकिलान्योक्ती -कोकिळा कावळ्याच्या घरट्यात अंडी घालते. सारखेपणा मुळे फसून कावळीण त्यांना वाढवते पण कामापुरती गोडगोड बोलणारी मंडळी काम झाल्यावर काहीच कृतज्ञता न ठेवता पळून जातात .]
अर्थ
अरे कोकिळा! तुझ्या वाणीतली ही गोडी नकली आहे हे [मला पक्कं] ठाऊक आहे. कारण ज्यानी तुझं पालनपोषण केलं त्यांना पंख फुटल्या [फुटल्या लगेच] तू सोडून जातोस! [ कोकिलान्योक्ती -कोकिळा कावळ्याच्या घरट्यात अंडी घालते. सारखेपणा मुळे फसून कावळीण त्यांना वाढवते पण कामापुरती गोडगोड बोलणारी मंडळी काम झाल्यावर काहीच कृतज्ञता न ठेवता पळून जातात .]
Monday, September 10, 2012
७८३. वृत्तं यत्नेन संरक्षेद्वित्तमायाति याति च |
अक्षीणो वित्तत: क्षीणो वृत्ततस्तु हतो हत: ||
अर्थ
चारित्र्याचे प्रयत्नपूर्वक रक्षण करावं. [आपल्या शीलाची अगदी काळजी घेतली पाहिजे. गरिबी पायी चोरी केली किंवा तसलं काही करायचं नाही.] पैसा [काय] येतो आणि जातो सुद्धा. पैशाची क्षीण [कमतरता] असली तरी तो अक्षीण [ठणठणीत] आहे. पण चारित्र्य डागाळलं तर मात्र आपण मेलोच. [चारित्र्य सगळ्यात महत्वाच असतं. ]
अर्थ
चारित्र्याचे प्रयत्नपूर्वक रक्षण करावं. [आपल्या शीलाची अगदी काळजी घेतली पाहिजे. गरिबी पायी चोरी केली किंवा तसलं काही करायचं नाही.] पैसा [काय] येतो आणि जातो सुद्धा. पैशाची क्षीण [कमतरता] असली तरी तो अक्षीण [ठणठणीत] आहे. पण चारित्र्य डागाळलं तर मात्र आपण मेलोच. [चारित्र्य सगळ्यात महत्वाच असतं. ]
७८२. हारं वक्षसि केनापि दत्तमज्ञेन मर्कट: |
लेढि जिघ्रति संक्षिप्य करोत्युन्नतमानसम् ||
अर्थ
कुणीतरी मुर्खाने हार [हा दागिना] छातीवर फेकल्यावर माकडाने त्याला चाटलं; वास घेतला [आणि ही वस्तु निरुपयोगी दिसतेय असं समजून] गुंडाळून [त्याच्यावर बसला] आपले आसन उंच केले. [मूर्ख माणसाला एखादी उत्तम वस्तु मिळाली तर त्याची किंमत न कळल्याने तो तिचा मातीमोल असा वापर करतो.]
अर्थ
कुणीतरी मुर्खाने हार [हा दागिना] छातीवर फेकल्यावर माकडाने त्याला चाटलं; वास घेतला [आणि ही वस्तु निरुपयोगी दिसतेय असं समजून] गुंडाळून [त्याच्यावर बसला] आपले आसन उंच केले. [मूर्ख माणसाला एखादी उत्तम वस्तु मिळाली तर त्याची किंमत न कळल्याने तो तिचा मातीमोल असा वापर करतो.]
Sunday, September 9, 2012
७८१. नाधर्मश्चरितो लोके सद्य: फलति गौरिव |
शनैरावर्तमानस्तु कर्तुर्मूलानि कृन्तति ||
अर्थ
या जगात गाय सांभाळली तर त्याचा लगेच फायदा होतो तसं; अधर्माच [अन्यायाच] आचरण केलं तर लगेचच त्याच फळ भोगाव लागत नाही. पण हळू हळू [पापाचा घडा] भरला की पाप करणाऱ्याचा [अगदी ] मुळापासून नाश करत. [ते पाप]
अर्थ
या जगात गाय सांभाळली तर त्याचा लगेच फायदा होतो तसं; अधर्माच [अन्यायाच] आचरण केलं तर लगेचच त्याच फळ भोगाव लागत नाही. पण हळू हळू [पापाचा घडा] भरला की पाप करणाऱ्याचा [अगदी ] मुळापासून नाश करत. [ते पाप]
Friday, September 7, 2012
७८०. यथा हि मलिनैर्वस्त्रैर्यत्र कुत्रोपविश्यते |
एवं चलितवृत्तस्तु वृत्तशेषं न रक्षति ||
अर्थ
ज्याप्रमाणे कपडे मळकटच असले की [माणूस] कुठेही बसतो. [स्वच्छ असले तर कोणी घाणीत बसत नाही; पण मुळातच खराब कपडे असल्यास मग ठीक आहे असं म्हणतो.] तसं ज्याच चारित्र्य घसरलंय तो त्याची उरल्यासुरल्याची [पण] काळजी करत नाही.
अर्थ
ज्याप्रमाणे कपडे मळकटच असले की [माणूस] कुठेही बसतो. [स्वच्छ असले तर कोणी घाणीत बसत नाही; पण मुळातच खराब कपडे असल्यास मग ठीक आहे असं म्हणतो.] तसं ज्याच चारित्र्य घसरलंय तो त्याची उरल्यासुरल्याची [पण] काळजी करत नाही.
Thursday, September 6, 2012
७७९. परिश्रमज्ञं जनमन्तरेण मौनिव्रतं बिभ्रति वाग्मिनोऽपि |
वाचंयमा: सन्ति विना वसन्तं पुंस्कोकिला: पञ्चमचञ्चवोऽपि ||
अर्थ
[ फर्डे ] वक्ते असले तरी [आपल्या] कष्टांची ज्यांना किंमत कळत नाही, त्यांच्याशी [बोलताना स्वतःच्या कामचे वर्णन न करता] गप्प बसतात. गळ्यामध्ये पंचम [अति मधुर स्वर] असूनसुद्धा नर कोकीळ वसंताचं [आगमन होई पर्यन्त] आपला आवाज बंद ठेवतात.
अर्थ
[ फर्डे ] वक्ते असले तरी [आपल्या] कष्टांची ज्यांना किंमत कळत नाही, त्यांच्याशी [बोलताना स्वतःच्या कामचे वर्णन न करता] गप्प बसतात. गळ्यामध्ये पंचम [अति मधुर स्वर] असूनसुद्धा नर कोकीळ वसंताचं [आगमन होई पर्यन्त] आपला आवाज बंद ठेवतात.
७७८. आदरेण यथा स्तौति धनवन्तं धनेच्छया |
तथा चेद्विश्वकर्तारं को न मुच्येत बन्धनात् ||
अर्थ
जसं [माणूस] संपत्ती मिळावी म्हणून श्रीमंत माणसाची आदराने स्तुती करतो, तसंच जर त्यानी या जगाची निर्मिती करणाऱ्या [परमेश्वराची मनापासून] स्तुती [प्रार्थना; भक्ती] केली तर कोण बरं या [जन्म -मृत्यूच्या] बंधनातून सुटणार नाही?
अर्थ
जसं [माणूस] संपत्ती मिळावी म्हणून श्रीमंत माणसाची आदराने स्तुती करतो, तसंच जर त्यानी या जगाची निर्मिती करणाऱ्या [परमेश्वराची मनापासून] स्तुती [प्रार्थना; भक्ती] केली तर कोण बरं या [जन्म -मृत्यूच्या] बंधनातून सुटणार नाही?
७७७. कति वा पाण्डवा भद्र खट्वाखुरमितास्त्रय: |
एवमुक्त्वा जड: कश्चिद्दर्शयत्यङ्गुलिद्वयम् ||
अर्थ
सद्ग्रूहस्था; पांडव किती रे ? [या प्रश्नाचे उत्तर ] एक मूर्ख खाटेच्या खुरान एवढे तीन अस तोंडाने बोलून [हाताने ] दोन बोटे दाखवतो.
अर्थ
सद्ग्रूहस्था; पांडव किती रे ? [या प्रश्नाचे उत्तर ] एक मूर्ख खाटेच्या खुरान एवढे तीन अस तोंडाने बोलून [हाताने ] दोन बोटे दाखवतो.
[अगदी शक्य
तेवढ्या चुका केलेल्या आहेत..:)]
Tuesday, September 4, 2012
७७६. न वा कस्य विषादाय वियोग: प्रियवस्तुन: |
न शोचति परं कोऽपि प्रियां कीर्तिं दिवं गताम् ||
अर्थ
आपल्या आवडत्या वस्तूचा वियोग झाला की कोणाला बरे दु:ख होत नाही? [असं] असूनही आपल्याला हवीहवीशी वाटणारी कीर्ति [दिगंत] दूर पसरल्याबद्दल [ती फार लांब गेली म्हणून] कोणी दु:ख करत नाही.
अर्थ
आपल्या आवडत्या वस्तूचा वियोग झाला की कोणाला बरे दु:ख होत नाही? [असं] असूनही आपल्याला हवीहवीशी वाटणारी कीर्ति [दिगंत] दूर पसरल्याबद्दल [ती फार लांब गेली म्हणून] कोणी दु:ख करत नाही.
Monday, September 3, 2012
७७५. सकृत्कृतस्य पापस्य पश्चात्तापेन शुद्धता |
अभीक्ष्णं क्रियमाणस्य नैव केनापि निष्कृतिः ||
अर्थ
एकदाच पाप केलं आणि त्याचा [लगेच] पश्चात्ताप झाला तर त्या पाप करण्याच परिमार्जन होत. [पण] वारंवार पाप केली तर त्याची कशानेही निवृत्ती होत नाही. [सारखी सारखी चूक करून कोणी माफ करणार नाही. पहिल्या वेळेला पश्चात्ताप झाला तर जाऊ देत म्हणून सोडून देतील.]
अर्थ
एकदाच पाप केलं आणि त्याचा [लगेच] पश्चात्ताप झाला तर त्या पाप करण्याच परिमार्जन होत. [पण] वारंवार पाप केली तर त्याची कशानेही निवृत्ती होत नाही. [सारखी सारखी चूक करून कोणी माफ करणार नाही. पहिल्या वेळेला पश्चात्ताप झाला तर जाऊ देत म्हणून सोडून देतील.]
Sunday, September 2, 2012
७७४. भेतव्यं न तथा शत्रोर्नाग्नेनाहेर्न चाशने: |
इन्द्रियेभ्यो यथा स्वेभ्यस्तैरजस्त्रं हि हन्यते ||
अर्थ
[माणुस] शत्रू; साप; आग; वीज यांना भीतो. त्यापेक्षा जास्त त्याला स्वतःच्या इंद्रियांची भीती असते. [आसक्तीमुळे पतन होत म्हणून त्यांच्यावर ताबा पाहिजे.] [कारण शत्रू वगैरे कधीतरी त्रास देतात] पण आपल्या वासना सततच हल्ला करत असतात.
अर्थ
[माणुस] शत्रू; साप; आग; वीज यांना भीतो. त्यापेक्षा जास्त त्याला स्वतःच्या इंद्रियांची भीती असते. [आसक्तीमुळे पतन होत म्हणून त्यांच्यावर ताबा पाहिजे.] [कारण शत्रू वगैरे कधीतरी त्रास देतात] पण आपल्या वासना सततच हल्ला करत असतात.
Subscribe to:
Posts (Atom)